Ontwerpend onderzoek I: Basis ontwerpend proces in Overbos

Sectie
Wonen
Erfgoed
Ontwerpen
Overbos
Participatie
Gepubliceerd op

In de jaren ’70 zijn door heel Nederland nieuwe woonwijken op dezelfde manier ontworpen, gebouwd en bewoond. Veertig jaar later speelt de vraag over de toekomstbestendigheid van deze woonwijken. Zo ook in Haarlemmermeer. De polder die sinds de drooglegging in 1852 bestond uit landbouwgronden, verstedelijkte in de 20ste eeuw steeds verder. Zeker sinds de jaren ’70 is groei hét kenmerk van de gemeente. Woning na woning en wijk na wijk werden gebouwd in het akkerland.

Ook in deze tijd wil de gemeente blijven groeien. In de periode 2023-2030 moeten er bijna 14.000 woningen bij komen. Anders dan in de jaren ’70 kunnen deze omvangrijke woningbouwplannen niet alleen gerealiseerd worden door akkerland in te ruilen voor nieuwe woonwijken. Op nationaal niveau rijst de vraag of bestaande wijken een rol spelen in de taakstelling. Het is tijd om de waarde van het nieuwe erfgoed - de woonwijken van de jaren na de wederopbouw - te verkennen.

Net zoals in de tijd waarin het nieuwe erfgoed is ontwikkeld, spelen er naast een tekort aan woningen ook andere urgente maatschappelijke thema’s die zich ruimtelijk manifesteren. Dit gaat bijvoorbeeld om het verminderen van CO2 uitstoot door een transitie naar andere vormen van mobiliteit, de verduurzaming van het landschap en de energietransitie. Grote, complexe onderwerpen die op (inter)nationaal niveau spelen, maar die lokaal opgelost moeten worden. Lokale oplossingen kunnen uitsluitend gevonden worden door (lokale) kennis, betrokkenheid en gebruik met elkaar te verbinden in een proces van Ontwerpend Onderzoek. Haarlemmermeer als onderdeel van de Metropool Regio Amsterdam, met een internationaal netwerk van bedrijven en gebruikers rondom Schiphol en op het laagste punt 5 meter onder NAP maakt Haarlemmermeer de gedroomde locatie om een nieuw proces van Ontwerpend Onderzoek op te projecteren, met als uitgangspunt ‘Als het hier kan, dan kan overal’.

“OP DIT MOMENT IS DE SITUATIE: WE HANTEREN ONTWERPPRINCIPES UIT DE 19E EEUW MET MATERIALEN UIT DE 21STE. BEWEEG MEE MET DE BEHOEFTEN VAN DE TIJD. ONTWERP OP EEN MANIER WAAROP DE GEBOUWDE OMGEVING KAN MEEBEWEGEN MET DE VERANDERING ZOALS DIE PLAATSVINDT IN DE WIJK.”

PROCES VAN PARTICIPEREND ONTWERPEND ONDERZOEK

In het najaar van 2021 initieerde Podium voor Architectuur (PvA) een proces van participatie, onderzoek en ontwerp naar aanleiding van de nationale oproep ‘Anders werken aan wonen’ van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (SCI). Na het verlenen van een opstartsubsidie heeft het Stimuleringsfonds de 1-jarige aanvraag om te komen tot een methode afgewezen. Desondanks heeft Podium voor Architectuur vanuit eigen financiering een doorstart gemaakt. Gesterkt door de ervaring en inzicht in de noodzaak van het participatief ontwerpend onderzoek.

Ontwerpen aan de toekomst betekent per definitie een participatief en ontwerpend onderzoek. Daarom schetsen lokale architecten toekomstscenario’s vanuit het narratief van bewoners. Maar wat is het narratief? Wat waarderen de bewoners in hun wijk? Hoe kunnen de waarden worden versterkt? Een wijk kenmerkt zich met specifieke waarden van de huidige bewoners maar is dat voldoende voor de volgende generatie? Wat is de gewenste toekomst en wat bedoelen we daarmee? Hoe ziet het er dan uit?

Het participatief en ontwerpend onderzoeksproces bestaat uit meerdere integrale en parallelle tijdlijnen met in de hoofdrol bewoners van de wijk, samenwerkingspartners en lokaal gebonden experts. De mate van inclusie – van alleenstaanden tot culturele diversiteit – is belangrijk. Ze leveren vanuit verschillende perspectieven inzichten in hoe hun wijk wordt beleefd. Hoe wordt de wijk bewoond? Wat zijn de wensen om er te wonen? Welke nieuwe inzichten en nieuwe waarden brengen deze verhalen? De huidige bewoner heeft 30 jaar fijn gewoond in de wijk, maar hoe willen we deze wijken de volgende dertig jaar gebruiken? Hoe kunnen we vanuit specifieke verhalen en behoeften toewerken naar een generiek ontwerpend onderzoek voor de naoorlogse wijken? Het proces is fluïde, adaptief en integraal, zodat er naar behoefte, op basis van nieuwe inzichten of op actualiteit bijgestuurd kan worden. Alle processtappen zijn inzichtelijk gemaakt, beschrijvend en visueel. Klik hier voor de verdere stappen in dit proces.