Foto: Loek van Vliet
Polderlintportret bekijk alle Processen

Henk Koelman, Ruud van Dobben en Nico Kooij

Sectie
Erfgoed
Polderlintportretten
Gesprekken
Gepubliceerd op

Henk Koelman, Ruud van Dobben, Nico Kooij, Stichting Vrienden van de Stompe Toren 24 juni, Spaarnwoude. Wat maakt wonen en werken op
deze plek aan het lint bijzonder?

Al veertig jaar woon ik hier en vanuit private gevoelens gesproken wonen we hier ontzettend goed, het is een buitengewoon prettige omgeving. De verscheidenheid aan mensen is door de tijd heen veranderd. Het is van oorsprong een boerengebied, in de jaren ‘60 is het ontpacht en onteigend. Het is een recreatieschap geworden. De meeste boeren zijn niet meer werkzaam vanwege hun hoge leeftijd. Mensen hier zijn sympathiek, het is een prettige leefomgeving.

De buurtschap was voornamelijk katholiek georiënteerd. Van oorsprong was hier een grote katholieke gemeenschap. Dit kerkje is na de beeldenstorm protestants geworden. Sinds 1880 is het kerkje niet meer in gebruik voor kerkdiensten. De toren is al sinds de 18e eeuw eigendom van de gemeente, omdat dat een uitkijktoren was, een militaire functie.

Henk Koelman, Ruud van Dobben en Nico Kooij, Stichting Vrienden van de Stompe Toren
Henk Koelman, Ruud van Dobben en Nico Kooij, Stichting Vrienden van de Stompe Toren

De sociale component is heel belangrijk. Evenals het cultuuraspect. Het kerkje heeft enige jaren leeg gestaan en heeft jaren gefunctioneerd als atelier voor beeldhouwers. Zoals voor Jan Mulder. Prinses Beatrix heeft hem ooit bezocht in de jaren dat prins Claus nog leefde. Sinds 1983 is het kerkje onder beheer van de ‘Stichting Gilde van de Stompe Toren’. De stichting organiseert vanaf die jaren culturele activiteiten, in de periode mei tot half oktober. Tot 2000 was het van de Hervormde gemeente Schoten – Spaarndam en pachtte de burgerlijke gemeente het schip en het kerkhof van de kerkelijke. Er was geen gemeentelijk budget bij de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude beschikbaar en de nieuwe gemeente Haarlemmermeer moet nog wennen aan het ‘nieuwe erfgoed’ binnen de nieuw ontstane gemeentelijke grenzen. Het wennen zit hem ook in het gegeven dat er een stichting is die zich belangeloos bezighoudt met het onderhoud van gemeentelijk eigendom, zij kan dit doen dankzij diverse subsidies voor renovaties.

De gemeente Haarlemmerliede stelde destijds 6000 gulden ter beschikking op jaarbasis, dat is in de nieuwe gemeente 2500 euro geworden. Dat is uiteraard niet voldoende voor het organiseren van culturele bijeenkomsten. Daarnaast is er is behoefte aan middelen om onderhoud te plegen. In de afgelopen jaren is door de vrienden subsidie geworven en aangewend voor het plaatsen van een uniek uurwerk en de aankoop een kabinetorgel.

De culturele activiteiten in de weekenden zorgen voor een bescheiden bron van inkomsten en veel toeloop. De kerk biedt een prachtige locatie, in het groene landschap, omringd door rust en ruimte, aan beginnende bandjes, en studenten van het conservatorium. De akoestiek is heel goed en de kerkzaal en het balkon biedt plaats aan een groot publiek (125 personen).

Historische context

Recreatiegebied Spaarnwoude is naar dit buurtschap vernoemd. Als het gaat om de ruimtelijke beleving en het groen, speelt de historische context mee. We zitten hier op eeuwenoude grond, een strandwal. Dit is de meest oostelijke strandwal, toen er weer water in de Noordzee kwam. Dit gebied is 6000 jaar geleden gevormd. Haarlem is 4000 jaar geleden gevormd. De veenriviertjes monden allemaal uit in het oer IJ. Op alle wallen zijn kerken gebouwd. De kerk is omringd door de graven op ‘De Akker Gods’. Het vormt in dit gebied nog steeds een oase van rust.

Wat we moeten koesteren, is de identiteit van de aparte dorpjes. Elk dorpje heeft z’n eigen unieke karakter. Daar moet je heel zuinig op zijn

De ontstaansgeschiedenis speelt een rol in dit gebied. Juist op verschillende plaatsen heb je door het ontstaan van het Haarlemmermeer, op de plaatsen die om het meer lagen, kleine dorpjes gekregen zoals Zwanenburg, Lisserbroek en Leimuiderbrug. Bij overstromingen kon je naar een hoger gelegen gebied vluchten. Dat veilige gevoel is er nog steeds maar het is een beetje weggenomen. De Spaarndammerdijk was de dijk die het hele achterland veilig hield, in de Spaarndammerdijk, zaten in Spaarndam circa zes sluisjes, de onderhoudskosten van deze sluisjes werden betaald door plaatsen in het achterliggende gebied, er was sprake van een 1e en een 2e Alphense sluis en de Woerdersluis is er nog steeds.

Wat we moeten koesteren, is de identiteit van de aparte dorpjes. Elk dorpje heeft z’n eigen unieke karakter. Daar moet je heel zuinig op zijn. Er mag best gebouwd worden maar in beperkte mate. De bebouwing hier is als kleinschalig en dorps te typeren. Spaarndam heeft inmiddels even stukje hoogbouw. Dat is goed, want we willen dat onze inwoners ook kunnen wonen en als je niet te veel wilt uitbreiden, dan zul je de hoogte in moeten. Spaarnebuiten, dat is een is een redelijke afspiegeling van het oude dorp. Het is wat hoger dan het oorspronkelijke beeld maar het is niet hoger dan de oorspronkelijke scheepskranen die er stonden. Dat is dus de grens. Het is typisch voor dit dorp, dat in het in twee gemeentes ligt.

Er is een beperkt aantal boerderijen. Recentelijk is er een ‘nieuwe boerderij’ gebouwd, niet passend bij de omgeving, vanuit het oorspronkelijke beeld maar meer een Belgische boerderij. Te groot en de typologie klopt ook niet.

In de oude kerk in Spaarndam ligt Qruquius begraven, de grote waterschapkundige. Het gemaal is naar hem vernoemd. Op de muur van het kerkje de Stompe Toren is de naam van de Spaarnwouder reus Klaas van Kieten afgebeeld. Klaas was 2,69 meter lang. Hij staat vermeld in de geschriften van Willem Procurator, schrijver van de abdij van Egmond. De volksverhalen omschrijven hem als een zachtmoedig mens. Vondel heeft een heel ander beeld van hem.

Naast de Spaarndammerdijk, is de Kerkweg, de oude weg vanuit Haarlem, vroeger de doorgaande weg van Haarlem naar Amsterdam. Aan het begin van het weggetje stond een herberg, dan ging je over de hoge dijk, door naar Amsterdam. Die dijk heeft heel veel waterstanden tegengehouden en is ook een aantal keren weggespoeld. Bij Halfweg, een grote dijkdoorbraak, hier vlakbij een kleine doorbraak, en bij Spaarndam stond ooit het huis ter Oosterwaal, dat duidt ook op een dijk doorbraak.

Beleven van de historie

De Groeneweg heette vroeger de Houtrakweg, het tegenwoordige Halfweg was Houtrijk en Polanen. Het was altijd een landweg, en is een aantal jaren geleden opgeknapt, de grootste kuilen zijn eruit gehaald. De Spaarndammerdijk is nu afgesloten maar moet weer een doorgaande route geworden. Er is hier een redelijk fietscircuit, dat is goed doordacht en aangelegd. Verleden jaar heeft de gemeente een nieuw bankje geplaatst bij de Stompe Toren waar zeer veel gebruik van wordt gemaakt.

Als de gemeente de Spaarndammerdijk gaat opknappen: dat was vroeger een grindweg. Her en der had je grindputten, daar moesten de arbeiders het grind uit halen, later zijn de grindputten verdwenen. Bij het opknappen zouden de grindputten zichtbaar gemaakt moeten worden, met bankjes erbij zodat je kunt uitkijken over het hele poldergebied. Waardevol is ook de paal die in het najaar is neergezet; er staan nu drie in het gebied van de voormalige gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude, deze palen zijn geplaatst vanuit het Haarlemmermeermuseum de Cruquius.

De oude IJdijk is zichtbaar in het land. Aan de overkant ligt een stukje inlaag polder, de dijk die daar omheen liep is de oude IJdijk.

Mijn grootvader was boer, hij had waarschijnlijk meer kindertjes dan koetjes. Het gebied was oorspronkelijk in gebruik voor de landbouw. Omdat men slootjes ging graven ging het land verder inklinken en kon er niet meer gezaaid worden en kwam er veeteelt. Men kwam vanuit de duinen, nadat daar de landerijen gingen verzanden. Een stukje bos maakte men houtvrij en het werden akkers, was het opnieuw verarmd, pakte je de boerderij op. In Haarlemmerliede werden boerderijen georiënteerd op en zo dicht mogelijk gebouwd bij de kerk.

Buurtschap Spaarnwoude heeft een beschermd dorpsgezicht, dus er mag niet gebouwd worden. Eventueel een renovatie, en kleine uitbouw maar er mag geen nieuwbouw gepleegd worden.

Bij het opknappen van de Spaarndammerdijk zouden de grindputten zichtbaar gemaakt moeten worden, met bankjes erbij zodat je kunt uitkijken over het hele poldergebied

Beleving & persoonlijke noot Ook wat betreft het afbakenen van het erf; wij zien er met elkaar op toe hoe mensen hun erf afbakenen en dat het blijft zoals het is. We zorgen zelf voor de infrastructuur. Het is hier een slagenlandschap, we zullen er op toezien en ons met hand en tand verzetten, dat er structureel veranderingen worden aangebracht. Dat is eigenbelang. Het recreatieschap, ook dat helpt mee met het bieden van bescherming. Ook rondom het kerkje is alles weer in originele staat teruggebracht. Een autogarage is weer twee huisjes geworden. Als je een hechte gemeenschap hebt met elkaar dan is er een natuurlijke houding dat je met elkaar de kwaliteit bewaakt.

Toekomstgericht

Ecologische ontwikkeling: De veehouders die nu nog actief zijn in het gebied proberen, volgens mij, zo ecologisch mogelijk te werken. Er wordt rekening gehouden met de flora en de fauna, hoewel het aantal weidevogels veel kleiner is geworden

Cultuurhistorie

De Vereenigde Binnenpolders zijn voorbeelden van de ontwikkelingen in de oorspronkelijke veengebieden. De Inlaagpolder is een stukje buitendijks gebied dat voor de aanleg van het Noordzeekanaal in de wintermaanden onder water kwam te staan, hier vind je op de veengrond zeeklei. De Houtrakpolder is de laatste zuiderlijke polder, aangelegd na de aanleg van het Noordzeekanaal, die nog echt als polder herkenbaar is. Deze polder dient, als eerbetoon aan de oorspronkelijke kanaal- en polderwerkers beschermd te worden. Recreatie: In het gebied lig het Recreatieschap Spaarnwoude, het schap dankt haar naam aan het dorpje Spaarnwoude. Dit gebied is uiterst geschikt voor recreatiedoeleinden. Door het schap wordt gewerkt aan een visie voor de toekomst

Vergezichten

Het polderlandschap is van nature weids en overzichtelijk, jammer dat jaren geleden door deskundigen diverse bosschages in het gebied zijn aangebracht.

Henk Koelman, Ruud van Dobben en Nico Kooij werken als Stichting Vrienden van de Stompe Toren aan beheer en onderhoud op basis van donaties en giften.