In gesprek met Esther van der Klis van Provincie NH
- Sectie
- Pandemieportretten
- Gesprekken
- Participatie
Hoe functioneert het woon- en participatielandschap tijdens deze crisis, waarbij we onze bewegingen moeten beperken en tegelijkertijd aan de toekomst moeten bouwen met aandacht voor kwaliteitsvolle leefruimte? In gesprek met Esther van der Klis, Strategisch beleidsadviseur RO en luchtvaart Provincie Noord Holland.
Het lijkt misschien vreemd maar de discussie over ruimtelijke ordening en geluid is totaal niet veranderd. Het gesprek is gewoon doorgegaan op een ander niveau, misschien zelfs wel intensiever. De provincie is voorzitter van 'Bestuurlijke Regie Schiphol' en voert het secretariaat. De BRS is een samenwerkingsverband waarin 4 provincies en 56 gemeenten zijn vertegenwoordigd; dat is een forse achterban.
In de nadagen van Alders hebben wij binnen de BRS een heel duidelijke lijn getrokken en vanuit een scherpte op rollen en bevoegdheden ons afgevraagd waar we ons nu eigenlijk mee in laten? We gaan als decentrale overheden niet over Schiphol. De minister gaat daarover, zij moet een besluit nemen over groei of niet. Wat we toen hebben gezegd – en dat werd ons aan de Alderstafel aanvankelijk niet in dank afgenomen – is als je het ons vraagt er volstrekt onvoldoende informatie op tafel ligt om een zorgvuldig besluit te nemen. We weten allemaal hoe dat is afgelopen. De Alderstafel is uiteindelijk geklapt. Als BRS hebben wij de afgelopen periode aan die lijn vastgehouden en onze inzet van daaruit steeds verder vorm en inhoud gegeven. Corona heeft daarin eigenlijk niets veranderd; we draaien in het denkproces op volle toeren. Zodat we scherp hebben wat onze inbreng moet zijn in al die rijkstrajecten rondom luchtvaart. De samenwerking binnen de BRS is intensief. Ambtelijk hebben we een soort van denktank waarin alle regio’s vertegenwoordigd zijn waarmee we nu al een jaar onafgebroken elke week bij elkaar komen. Dat werpt zijn vruchten af.
Binnen ons team zijn we met z’n drieën en we functioneren continu op hoog tempo. Behalve Schiphol vraagt ook regionale luchtvaart aandacht. Als provincie zijn we daarvoor bevoegd gezag. Dat vraagt dus ook wat anders van ons. De scherpte die we opzoeken in de discussie rond Schiphol vraagt ons ook om in de spiegel te kijken. Wat we van het rijk vragen, moeten we zelf ook waarmaken. Niet alleen vraagt de invoering van de Omgevingswet om ook eens kritisch naar ons eigen regionale beleid en regelgeving te kijken. Maar ook: wat komt er op ons af? En welke rol pakken we daarin als provincie? Hoe kijk je tegen luchtvaart aan als je vanuit het bredere perspectief van mobiliteit benadert? Wat gebeurt er op het gebied van innovatie? Regionale luchtvaart verdient echt veel meer aandacht dan het in het verleden gekregen heeft. Wij hebben sinds september ook een leuke nieuwe collega die zich echt op dit soort vraagstukken gaat toeleggen.
Ik hou me vooral bezig met het snijvlak RO en luchtvaart: waar raakt het elkaar. Wonen en vliegen is daarvan een onderdeel. Wij zijn een jaar geleden vanuit PNH gestart met die kennissessies over geluidsbewust bouwen, goed en verantwoord ontwikkelen. De vraag over hoe je de verschillende belangen tegen elkaar afweegt staat centraal. Die kennissessies waren in september 2019 gestart en met het voornemen om daar een tweemaandelijks terugkerend evenement van te maken. In maart hadden we onze meest spannende sessie bedacht. Daar is een streep doorheen gegaan. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de coronatijd functioneel was om dat programma nogmaals goed te overdenken. Het staat nu echt een stuk steviger dan het deed. We hebben de tijd gebruikt om het stappenplan geluidbewust ontwikkelen af te ronden. Er is een helder product uit voortgekomen, de brochure. Met Martijn Lugten (geluidadaptief bouwen/PhD / Research FellowTUD/ PNH) en Tjeerd Adringa (Soundscape & Auditieve Cognitie Groep RUG) hebben we een programma in de stijgers gezet.
Als vervolg op de fysieke sessies, was de deelname aan de digitale bijeenkomst groot. Met dit programma 'Geluidsbewust Bouwen' zitten we op een richting die misschien wel haaks staat op het idee dat er nu veel minder hinder is omdat er minder gevlogen wordt.
Het programma sorteert voor op de toekomst, juist op dit moment van relatieve rust. Uiteindelijk komen die vluchten er weer. En geluidbewust ontwikkelen gaat uiteindelijk niet om luchtvaart alleen.
Wij nemen vanuit ons team nu het initiatief, maar het gaat natuurlijk bij elke gebiedsontwikkeling om de vraag wat vanuit gezondheid en leefbaarheid nodig is. Dat is veel breder dan vliegtuiggeluid of überhaupt geluid.
Laten we het moment van terugval gebruiken om te bouwen aan beleid en stappen te zetten in het denken over in plaats van blindelings te groeien. De relatieve rust kunnen we ook benutten om het gesprek met het Rijk te voeren over het pakket aan regelingen, de omgang met hinder en overlast, consistentie in aansturing door het Rijk. Dat zijn veel aandachtsvelden, die een flinke omslag in het denken nodig hebben. Door de coronacrisis is tijd ontstaan om het gesprek te voeren. Ook daar willen we onze kennissessies voor benutten: er zijn zoveel vraagtekens te zetten bij waar we nu eigenlijk op moeten sturen en hoe we dat moeten doen? Er zit zo’n gat tussen regels voor de lucht en regels voor de grond? De samenhang daartussen is echt nog ver te zoeken.
Governance.
De governance rondom Schiphol is een verhaal dat door de genoemde aandachtsvelden heenloopt. De Omgevingsraad Schiphol is voor ons niet het juiste platform om een rol te nemen in goede gesprekken met onze partners. Als overheden gaat het ons om de afstemming tussen opgaven en ambities over de volle breedte. Luchtvaart is maar één onderdeel. Wij hebben behoefte aan een goede werkrelatie met het Rijk én met de sector, waarbij we aan de voorkant het gesprek hebben over hoe onze bevoegdheden met elkaar interfereren. Het is mooi dat Van Geel die de huidige ORS evalueert deze behoefte erkent en aandacht vraagt voor een interbestuurlijke kolom. Dat is een voorbeeld van het proces van rijping afgelopen jaar: scherpte op rollen en bevoegdheden, wie gaat u eigenlijk waar over en wat vraagt dat van die partij voor wat betreft het omgevingsmanagement en participatie. Juist omdat we niet allemaal zo achter die ontwikkeling hoeven aan te rennen.*
Kijkend naar behoeften vanuit de samenleving, wat is jouw verwachting voor de komende jaren?
Ik verwacht dat hinder een heel belangrijk onderwerp blijft, zeker omdat mensen nu ervaren wat het is om geen hinder te hebben. Dat is echt wel een zorg. Als het weer druk wordt in de lucht kan dat ineens enorm gaan tegenvallen.
We gaan naar een tijdperk waar in het veel transparanter is hoe besluitvorming plaatsvindt. Het rapport van Van Geel zal echt het verschil gaan maken, hoop ik, om voorgoed af te rekenen met het idee dat we onderhandelen over luchtvaart, in plaats van gewoon participatie goed te regelen, en om ook die bestuurlijke kolom op te tuigen Rondom de luchtvaart zal dan een ander krachtenveld en een ander speelveld ontstaan. Met een interbestuurlijke kolom, met een duidelijkere samenwerking tussen bestuurders en de sector. En dan bedoel ik Schiphol en de Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) en daarnaast een meer open participatie waar iedereen aan mee kan doen. Het gaat erom dat er echte burgerparticipatie ontstaat waar iedereen aan mee kan doen én een interbestuurlijke samenwerkingslijn, waarin we het gesprek vanuit interferentie tussen opgaven en bevoegdheden voeren. Dat is in ieder geval waar wij op inzetten.
Hoe ziet het model voor de participatie met burgers eruit?
Wat je nu hebt in de Omgevingsraad, is dat je zogenaamd gekozen bewoners hebt. Maar het is onduidelijk of zij de samenleving als geheel vertegenwoordigen en draagvlak hebben. Zij functioneren meer als spokesman voor een bepaalde achterban/actiegroep. Er zijn nog veel meer andere belangen en veel andere gedachten. Noem alleen maar de jongeren; die zitten ervoor een groot deel totaal anders in. Het wordt zichtbaar dat je nu in de ORS zonder aansluiting bij een van die achterban organisaties, je niets in te brengen hebt en je stem ook niet wordt gehoord. Dat hoort gewoon niet; iedereen moet mee kunnen doen. Ik zie een beweging, dat het niet meer aan enkele uitverkorenen is om aan al die tafels te bewegen maar dat het veel meer een open setting wordt waar iedereen aan kan deelnemen. Wat ik wel spannend vind is hoeveel mensen het de moeite waard vinden om hun stem te laten horen.
De druk op de participatie en de organisatie zijn groot in deze tijd. Hoe word je gehoord en hoe zwaar telt je stem; dat zal nooit een op een zijn. En daarnaast, hoe wordt het georganiseerd?
Weet je alle doelgroepen te bereiken of zijn het toch, ook al is het semi open, de usual suspects, of weet je ook echt een nieuwe groep te bereiken en nieuwe ideeën binnen te halen? De taakstelling voor de organisatie van participatie ligt in principe bij het Rijk, als bevoegd gezag. De provincie of gemeente kan hooguit een faciliterende rol hebben. Wat betreft het regionale beleid is PNH het bevoegd gezag.
Wat is de stand van behoeften en welke taakstelling wacht ons? Er moet wel heel snel een LVB1 komen maar een groeibesluit is nu niet aan de orde. Wat tot nu toe gebeurt is handhaven op beleid, dat is niet hoe het hoort. Handhaven moet op regels en als die regels niet meer kloppen, moet je ze aanpassen. Dus voor de korte termijn is dat het allerbelangrijkste: dat we eindelijk de huidige operatie in wet- en regelgeving hebben verankerd. Mét de bijbehorende contouren. Want ook dat is hoog nodig. Hoe kan het dat je de contour, met als uitganspunt de bescherming van je omgeving, en waar de regelgeving op is gebaseerd, niet wil aanpassen aan de situatie, dat wil zeggen zoals er gevlogen wordt op dit moment. Een groot herijkingsmoment is gaande in de relatieve rust van dit moment. Want hoe gaan we sturen op de luchtvaart en welke principes gebruiken we daarbij? Als je de komende jaren kunt gebruiken om het sturingsmodel te moderniseren en aan te laten sluiten op wat normaal is in de Ruimtelijke Ordening zal dat ook al heel erg veel helpen. En daar loopt de governance discussie dan ook nog doorheen.
*rapport Van Geel “Schiphol vernieuwd verbinden” is 17 december 2020 verschenen
